Genetsko unapređenje u svinjartsvu kroz sistem ocene mesnatosti na liniji klanja

Odgajivačko selekcijski rad

Održiva proizvodnja je cilj stočarstva koji se postiže poštovanjem stručnih uputstava, definisanjem oplemenjivačkih programa sa jasno preciziranim proizvodnim standardima. Postizanjem održive proizvodnje u svinjarstvu je preduslov za dobijanje proizvodnje koja je konkurentnija na tržištu, a konkurentnija proizvodnja znači jeftinija proizvodnja sa manje uloženih inputa. Da bi svinjarska proizvodnja bila konkurentnija, jedna od ključnih i ujedno kritičnih tačaka u proizvodnji je kvalitetan odabir grla za priplod i upravo odabir grla za priplod ima veliku ulogu u kasnijem dobijanju finalnog proizvoda, tj tovljenika.

Glavni odgajivački program u svinjarstvu za AP Vojvodinu

Genetsko unapređenje svinjarstva u AP Vojvodini je danas organizovano i usmereno na unaređenju svinjarstva kroz rad odgajivačkih organizacija u kontrolisanim populacijama svinja. Uspostavljanjem odgajivačko-selekcijskog rada na teritoriji AP Vojvodine i kreiranjem Glavne odgajivačke organizacije kao kontrolnog tela za definisanje i sprovođenje Glavnog odgajivačkog programa po ugledu na sve razvijene zemlje, postavljeni su ciljevi za svinjarsku proizvodnju u AP Vojvodini po pitanju kvaliteta, što je direktno povezano sa svinjarstvom u Republici Srbiji.

Rezultati koji su postignuti ukazuju da je postignuta veća proizvodna stabilnost, što je dobrim delom usledilo usled kvalitetnijeg odabira grla za priplod, a glavni naturalni parametri pokazuju kvalitet životinja i ukazuju da ostvareni proizvodni ciljevi imaju opravdanost za sprovođenje trenutnog odgajivačko selekcijskog rada koji je nastavak prethodno datih stručnih uputstava (Glavnog odgajivačkog programa). Životinje koje se danas nalaze na farmama su visoko produktivna grla nastala sprovođenjem Glavnog odgajivačkog programa, planskom i intezivnom selekcijom.

Efekti sprovođenja glavnog odgajivačkog programa

Trenutna strategija razvoja svinjarstva je postavljena 2019. godine kreiranjem petogodišnjeg Glavnog odgajivačkog programa za područje uzgoja svinja AP Vojvodine, a koji se nastavlja na razvoj i strategije prethodna tri petogodišnja odgajivačka programa.

Glavna odgajivačka organizacija za svinjarstvo obuhvata rad i kontroliše sprovođenje Zakona o stočarstvu i Glavnog odgajivačkog programa kod preko 550 odgajivača svinja, plemenitih i autohtonih rasa svinja. Populacija svinja koja je upisana u glavnu matičnu knjigu na teritoriji AP Vojvodine za 2022. godinu je 55.063 životinja, a veličina populacije koja je pod kontrolom produktivnosti je u porastu za 1,84% u odnosu na 2021. godinu i pored svih tržišnih oscilacija koje su zabeležene tokom 2022. godine, a kada uporedimo 2018. godinu sa 2022. godinom možemo videti da porast broja životinja za 34,33%.

Cilj praćenja kvantitativno merljivih podataka, sprovodi se testiranje priplodnog materijala, odnosno sprovođenjem performans testa za muška i ženska grla. Ultrazvučno merenje debljine slanine i mišića je mera koja se sprovodi na kraju performans testa i predstavlja prvi odabir životinja na osnovu ekonomski važnih osobina. Navedeni performans test ima veliki značaj za svinjarstvo i kao takav se sprovodi u svim razvijenim zemljama i predstavlja prvi stručni filter prilikom odabira kandidata za dalju selekciju.

Kada se pogledaju rezultati prikazani u grafikonu 1, možemo videti da broj performans testiranih životinja je u porastu u poslednjih deset godina. Ukoliko pogledamo trend kretanja broja testiranih životinja, možemo videti da je on u porastu u poslednjih pet godina, ali sa blagim oscilacijama, koje su uslovljene tržišnim oscilacijama cene hrane i cene životinja. Razlog za konstantni porast broja testiranih životinja treba gledati i u značaju samog testiranja životinja i prepoznavanju značaja od strane farmera.

Ukoliko se pogledaju vrednosti koje se dobijaju ultrazvučnim merenjem životinja na kraju performans testa, možemo videti da su vrednosti debljine leđne (S2) i bočne slanine (S1) u padu, dok je debljina leđnog mišića i životni prirast u porastu (tabela 1).

Tabela 1. Vrednosti dobijene ultrazvučnim merenjem životinja na kraju performans testa

Na osnovu izvršenog merenja nesumnjivo se može videti napredak u periodu od četiri godine. Prosečna mesnatost 2018. godine na svim ispitivanim tovljenicima je bila 56,37%, četiri godine kasnije prosečna mesnatost je bila 58,53%. Međutim ako se uporedi mesnatost po farmama tu možemo videti različitu situaciju gde se može bolje sagledati selekcijski rad na svakoj farmi ponaosob. Na farmama na kojima je prosečna mesnatos bila relativno mala došlo je do značajnog povećanja od nekoliko procenata, međutim na nekim famama na kojima je mesnatost bila već velika povećanje je neznatno. Samo na jednoj farmi pod šifrom 616 primećen je neznatni pad od nekoliko promila u mesnatosti.

Tabela 3. Prikaz rezultata istraživanja mesnatosti tokom 2018. i 2022. godine

U tabeli 4 su prikazani rezultati klasifikacije u procentima i ukupan broj klasifikovanih polutki. Kao što se iz tabele može videti kod tovljenika koji su poticali sa 14 farmi na teritoriji Vojvodine udeo klase S najpoželjnije ocene trupa se povećao skoro dva puta, takođe je povećanje u procentu klasifikovanih trupova kao E, dok se ostale klase procentualno smanjuju. Evidentno je da se primećuje napredak u kvalitetu trupa, što su odlični rezultati s obzirom da još ne postoji pristup klasifikaciji trupova na liniji klanja i posledično otkup svinja na osnovu mesnatosti. Do sada su pojedine klanice sporadično sprovodile ocenu mesnatosti i vršile otkup na osnovu nje.

Tabela 4. Klasifikacija trupova po SEUROP sistemu

U predhodnom periodu postojalo je veliko nepoverenje između samih proizvođača i klanične idustrije koja je konglomeratskog tipa i mnogo veće ekonomske moći od proizvođača. Kako bi se to izbeglo, projektom je predviđeno je osnivanje Nacionalnog kontrolnog tela, koje će vršiti kontrolu sporovođenja klasifikacije, i obaveštavanja proizvođača, klaničara, Stips, uprave za agrarna plaćanja, Inspekcije, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.

Značaj

Ušteda i efekat na nacionalnom nivou

Ocena kvaliteta polutki na liniji klanja korz ocenu mesnatosti polutki doprinosi ogromnoj uštedi u hrani sa krajnjim ciljem dobijanja jeftinijeg proizvoda. Na sledećim primerima možemo videti finansijski pozitivan efekat na nacionalnom nivou.

Prema SGS, 2019;

Efekat kod klanica

• ukupno je prouzvedeno 221.300 t žive mere svinja.
• ukupno proizvedeno 165.975 t polutki (radman 75%)
• ukupno proizvrdrno mesa 91.286.250 kg mesa
• cena jednog kilograma je 750 din.
• Vrednost proizvodnje je 66,465 mlrd dinara
• U rezultatima istraživanja ove studije, procenat mesnatosti je 58%. U predhodnoj studiji iz 2018.god. procenat mesnatosti je bio 56%. Na osnovu povećanja od 2% (osobina prirasta mesa je visoko nasledna osobina, gde se može očekivati veći efekat uz odgovarajuće odgajivačko selekcisjke metode), dobijamo 2% mesa više na 91.286.250 kg mesa, što je 1.825.725 kg mesa,
• Sa cenom mesa od 750 din. ukupan efekat je 1,4 mlrd dinara (11,7 mil.evra)
• 11,7 mil evra :392mil evra, 3,0% budžeta za 2% mesnatosti

Efekat kod proizvođača

Mesnatiji tovljenici imaju veći dnevni prirast i kraći period tova.

• Prema SGS (Statiatički godišnjak) iz 2019. g. Bilo je 3,6 mil. tovljenika.
• Kod mesnatijih tovljenika trajanje tova pod pretpostavkom da bude kraće za samo jedan dan (hranidbeni dan), to znači da imamo 3,6 mil tovljenika * 1 dan= 3,6 mil. hranidbenih dana.
• Prosečna dnevna potrošnja hrane po tovljeniku je oko 2 kg, sa cenom hrane oko 36 din *3,6 mil.tovljenika = 259,2 mil. rsd manje dato za hranu, za jedan dan kraći period tova.
• 2,2 mil evra (259,2 mil. rsd) : 392mil evra, 0,6% budžeta za 1 dan
• Ovo je direktna ušteda svakog proizvođača svinja

Učesnici:

Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu

Prof. dr Ivan Radović, redovni profesor – rukovodilac projekta
Doc. dr Dejan Beuković
Dr Miroslava Polovinski Horvatović, viši naučni saradnik
Asistent Dr Mile Mirkov
Dipl. inž. Savo Malešević
Dipl. inž. Željko Ratkov
Dipl. inž. Velibor Vasiljević
Dipl inž. Slobodan Konjević

Poljoprivredni fakultet u Beogradu

Prof.dr Dragan Radojković, redovni profesor
Prof.dr Radomir Savić, vanredni profesor

Institut za stočarstvo, Beograd

Dr Čedomir Radović, viši naučni saradnik
dr Marija Gogić, naučni saradnik