Takmičenja orača imaju dugu i bogatu tradiciju na prostoru bivše Jugoslavije, a njihova istorija seže još u prvu polovinu 20. veka. U vremenu kada je oranje bilo jedna od osnovnih poljoprivrednih aktivnosti, veština kvalitetnog oranja bila je cenjena i ključna za poljoprivredni uspeh.
Takmičenja su postala prilika da se orači nadmeću, prikažu svoje znanje, ali i da se unaprede poljoprivredne tehnike, koje su u to vreme često bile zasnovane na tradicionalnim metodama.
Početak i prva takmičenja
Prvo organizovano takmičenje orača u Jugoslaviji održano je krajem 1940-ih godina, ubrzo nakon završetka Drugog svetskog rata. Zemlja je bila u fazi obnove, a razvoj poljoprivrede bio je jedan od glavnih fokusa novih vlasti. U tom kontekstu, takmičenja u oranju služila su kao način popularizacije savremenih poljoprivrednih tehnika, kao i afirmisanja mehanizacije u ruralnim sredinama.
Jedno od prvih zvaničnih takmičenja u oranju u Jugoslaviji bilo je održano 1949. godine u Srbiji, i to pod pokroviteljstvom Narodne tehnike a uz podršku tadašnjih državnih i poljoprivrednih institucija. Takmičenje je imalo za cilj da okupi orače iz svih delova zemlje i da promoviše upotrebu traktora, koji su tada postajali ključan faktor u modernizaciji poljoprivrede. Od tada, takmičenja u oranju postala su redovna pojava, organizovana na lokalnim, regionalnim, i republičkim nivoima, a vrhunac su bila savezna takmičenja na nivou Jugoslavije pod nazivom Titova brazda.
Propozicije i pravila takmičenja
Osnovni cilj takmičenja bio je da se demonstrira preciznost i veština oranja, a propozicije su bile strogo definisane. Takmičari su morali da pokažu svoje umeće u što pravilnijem oranju zadate parcele zemlje, uz poštovanje pravila koja su uključivala dubinu i ravnomernost oranja, izvlačenje prve brazde, ali i izgled same parcele nakon završenog posla.
Takmičari su dobijali pozitivne poene za:
Ravnomerno oranje – brazda je morala biti ravna i jednako duboka.
Pravilnu dubinu – svaka brazda je morala biti ujednačene dubine, koja je bila unapred određena.
Čistinu rada – bilo je važno da oranje bude bez nepotrebnih tragova i da dno brazde bude čisto.
Negativni poeni su dodeljivani za:
- Previše plitko ili previše duboko oranje.
- Krivudave brazde.
- Izoravanje međe/uvratine ili nepotpuno preoranu parcelu.
Takmičenja su često trajala nekoliko dana, a sudije su bile stručnjaci iz oblasti poljoprivrede, koji su pomno pratili svaki detalj. Takmičari su se nadmetali pojedinačno, ali je bilo i ekipnih takmičenja gde su sela ili regioni predstavljali svoje najbolje orače.
Profil takmičara
U početku, većinu takmičara činili su muškarci, sredovečne dobi, koji su se bavili poljoprivredom čitav život. Međutim, vremenom se demografska slika menjala. Sve više mladih ljudi počelo je da se uključuje u takmičenja, podstaknuti pre svega željom da unaprede svoje veštine, ali i zbog prestiža koji je dolazio sa pobedom na takmičenju. Takođe, pojavile su se i žene orači, što je bilo posebno zapaženo u delovima Vojvodine i Šumadije.
U nekadašnjoj Jugoslaviji, oblasti sa najviše takmičara bile su Vojvodina, Mačva, Šumadija i delovi Hrvatske, gde je poljoprivreda imala ključnu ulogu u privredi. Posle raspada Jugoslavije, u Srbiji su ovi regioni i dalje prednjačili, mada su se održavala takmičenja i u drugim delovima zemlje, uključujući istočnu Srbiju i delove južne Srbije.
Danas u Srbiji
Nakon raspada Jugoslavije, takmičenja u oranju nastavila su da se održavaju u svim bivšim republikama, uključujući Srbiju. Međutim, u poslednjim decenijama primećuje se pad interesovanja za ova takmičenja. Postoji nekoliko ključnih razloga za ovaj trend.
Prvo, modernizacija poljoprivrede i sve veća upotreba savremenih mašina umanjila je potrebu za tradicionalnim znanjem u oranju. Traktori i mehanizacija danas rade veći deo posla, što je donekle smanjilo potrebu za manuelnim umećem koje je nekada bilo visoko cenjeno.
Drugo, mladi sve ređe vide poljoprivredu kao atraktivan način života, posebno u ruralnim sredinama. Masovni odlazak mladih iz sela ka urbanim sredinama doprineo je smanjenju broja takmičara, jer su sve manje generacije zainteresovane da se bave poljoprivredom na tradicionalan način.
Takođe, ekonomske teškoće i nedostatak podrške od strane državnih institucija za organizaciju ovakvih manifestacija doveli su do opadanja broja takmičenja. Iako se neka od njih i dalje održavaju, naročito na severu Srbije u Vojvodini, gde su poljoprivredne manifestacije i dalje popularne, njihov broj je drastično manji nego u vreme Jugoslavije.
Zaključak
Takmičenja orača su nekada bila simbol poljoprivrednog ponosa i umeća na prostoru Jugoslavije, okupljajući orače iz svih krajeva zemlje i podstičući modernizaciju agrara. Danas, u Srbiji, ona su retka pojava, iako i dalje postoje entuzijasti koji održavaju ovu tradiciju. U svetlu sve veće automatizacije i promene u demografskoj strukturi ruralnog stanovništva, nije iznenađujuće što interesovanje za takmičenja opada. Ipak, za one koji nastavljaju da se bave ovom veštinom, ona i dalje predstavlja važan deo poljoprivredne kulture i nasleđa.
Detalje o ovogodišnjem takmičenju orača - Srbobranskoj bradzi koja je održana na parcelama AD Pionir iz Srbobrana, u subotu 07.09.2024., možete pronaći na sledećem linku.
